Wie of wat is eigenlijk Legionella?

Legionella’s zijn staafvormige, beweeglijke bacteriën die alleen groeien in aanwezigheid van zuurstof. De familie ‘Legionellaceae’ bestaat uit een groot aantal familieleden. Op dit moment zijn ruim 40 soorten bekend die kunnen worden onderverdeeld in een aantal subgroepen, zogenaamde serotypen:

• Serotype 1 is de typesoort Legionella pneumophila. Deze soort is het meest geassocieerd met de veteranenziekte bij de mens. Deze soort is dodelijk voor ongeveer  15 % van de mensen die via inademing van nevel wordt besmet.
• Serotype 2 – 14 zijn soorten die “griep”-verschijnselen kunnen veroorzaken.
• Serotype “species” zijn de overige minder gevaarlijke soorten.

Deze bacteriën komen gewoon in de natuur voor, ze zijn zowel in oppervlaktewater als in grondwater te vinden. Ze komen daar voor in zeer lage aantallen en groeien bij normale omgevingstemperaturen zeer langzaam. De bacterie groeit optimaal bij een temperatuur die ligt tussen de 30° en 42° Celcius. In het drinkwater dat wordt geleverd door het waterleidingbedrijf komt Legionella voor. Gemiddeld zit er één bacterie in 2500 liter drinkwater, een aantal dat zo laag is dat het absoluut niet gevaarlijk is voor de gezondheid. Pas wanneer de bacterie kan groeien en vervolgens wordt verneveld kan het serieuze risico’s opleveren.

Hoe en hoe erg kan men er ziek van worden?

De bacterie Legionella kan –voorzover nu bekend- op twee manieren gezondheidsklachten veroorzaken. Een hiervan is de ‘Pontiac fever’. Deze ziekte is het eerst waargenomen in het Pontiac Health Department in Michigan in 1968. De Pontiac fever lijkt op een zware griep en gaat gepaard met koorts, rillingen, spierpijn, hoofdpijn en algehele malaise. Dit duurt over het algemeen zo’n twee tot vijf dagen en zakt dan weer af. Pontiac fever is niet dodelijk en er treedt geen longontsteking op. Iedereen kan Pontiac fever krijgen, er zijn geen risicogroepen die erg bevattelijk zijn voor de ziekte. De tweede ziekte die Legionella kan veroorzaken is Legionellose of veteranenziekte. Zoals vermeld kan zeer waarschijnlijk slechts één soort

(serotype 1) van de Legionella-familie de veteranenziekte veroorzaken. Deze bacteriën kunnen in de longen uitstekend groeien. Legionellose openbaart zich over het algemeen tussen de twee en tien dagen na besmetting. In het begin lijken de symptomen op die van longontsteking: plotseling hoge koorts, kortademigheid, koude rillingen, hoesten, benauwdheid, overgeven, diarree, algehele malaise, plotselinge hoofdpijnen en een vertraagde hartwerking. Ongeveer 15 % van de mensen die de veteranenziekte krijgt overlijdt hieraan.

Er is al het één en ander bekend over Legionellose. Zo zijn de volgende risicogroepen te onderscheiden. Deze groepen hebben een verhoogde kans op Legionellose:

• mensen met een verminderde weerstand;
• ouderen;
• rokers;
• mensen die overmatig alcohol gebruiken.

De voornaamste bekende besmettingsroute is door het inademen van aërosolen.  Aërosolen zijn kleine druppeltjes/waternevel bijvoorbeeld afkomstig uit een douche.

Hoe overleeft Legionella?

De bacterie voelt zich het meest thuis in stilstaand warm water, bij een temperatuur tussen de 25° en 45° Celcius. De Legionellabacterie is een vrij zwakke bacterie die in naakte vorm erg afhankelijk is van de juiste omgevingsfactoren. Wat de bacterie echter hardnekkig maakt is zijn vermogen om zich te verstoppen. Dit gebeurt doordat hij zich door andere bacteriën zogenaamd op laat eten. Je zou in eerste instantie denken dat de Legionella bacterie hierdoor sterft, maar het tegendeel is waar. Binnenin andere bacteriën kan Legionella juist goed groeien en zich vermenigvuldigen. De bacterie kan zich ook verschuilen in zogenaamde ‘biofilm’. Een dergelijke filmlaag zien we soms ook in een aquarium, dit is de groene laag die tegen het glas groeit. Ook aan de binnenkant van waterleidingen kunnen dergelijke biofilmen ontstaan.

Wat te doen om het risico op Legionella te minimaliseren?

Om het risico op Legionella te verkleinen, moet ervoor gezorgd worden dat de omstandigheden in de installatie ongunstig zijn voor de groei van Legionella. Er moet gekeken worden naar:

• de warmwatertemperatuur; deze dient vanaf de boiler overal minimaal
  60° Celcius  te zijn;
• de koudwatertemperatuur; deze mag niet hoger dan 25° Celcius zijn;
• mengleidingen; de lengte van mengwaterleidingen met een diameter van 15mm mag maximaal 5 meter zijn.
• dode einden in een leidingstelsel dienen te worden verwijderd;
• leidingdelen die niet frequent worden gebruikt moeten regelmatig worden doorgespoeld met heet water, of worden afgekoppeld.

Is er in woningen ook kans op Legionella?

Gezien de grootte van het watersysteem en de frequente waterafname bij ieder tappunt is het risico in woningen zeer klein. Ten eerste wordt het leidingwater vrijwel altijd tot ruim boven de 60° Celcius opgewarmd. Ten tweede wordt er in de woning regelmatig water gebruikt, voor douchen en afwassen bijvoorbeeld. Er kan wel een probleem ontstaan als gedeeltes van de drinkwaterleiding in huis nauwelijks gebruikt worden. Wanneer men langere tijd afwezig is, als het huis leeg staat, of als de drinkwaterinstallatie niet is aangelegd volgens de voorschriften en bouwregelgeving.